Ahlaki gelişim toplumsal yaşamın gerçeklerinden bağımsız değildir. Ahlaki gelişim üzerinde aile, arkadaşlar, okul, öğretmen ve sosyal çevre gibi pek çok faktör etkili olmaktadır. Bebeklikten çocukluğa, ergenliğe ve yetişkinliğe kadar, bir çocuğun çevredeki insanlarla etkileşim şekli, ahlaki gelişim düzeyini göstermektedir (Uzoka ve Njoku, 2015).

Aile, her çağda ve her toplumda insan topluluklarınım oluşmasını sağlayan temel bir kurum olmuştur. Ebeveynlerin çocuklarıyla kuracakları ilişkilerin kalitesi, çocuk gelişiminin bütün yüzlerini etkilemektedir (Kulaksızoğlu, 1999). Ailede baskıcı bir tutum yerine açıklamaya ve şefkate dayalı bir tutum güçlü vicdan sahibi çocukların yetişmesini sağlayacaktır (Başalan İz, 2009). Babalar, özellikle erkek çocuklarına ahlaki değerleri kazandırmada taşıdıkları aktarıcı rolleri nedeniyle ahlak gelişiminde önemlidirler. Yapılan araştırmalar baba yokluğunun erkek çocuklarının ahlak gelişimi üzerinde olumsuz etki yaptığını ortaya koymuştur. Benzer şekilde, yaşamın ilk yıllarında başlayan ve uzun süre devam eden anne yokluğunun da çocuğun gelişiminde olumsuz etkileri görülmektedir (Kabadağ ve Aladağ, 2010). Çocukların yaşları büyüdükçe akranları ile çevresinin değerleri ve dünya görüşü önem kazanmaya başlamaktadır. Okul hayatının başlamasıyla bazı çocuklar, arkadaş gruplarına dahil olabilmek ya da etrafından onay görmek için onların hareketlerini, tutumlarını benimseyebilmektedir (Kulaksızoğlu, 1999).

Çocukların ahlaki gelişimine etki eden önemli faktörlerden biri de eğitimdir. Eğitim ile ahlak arasında çok sıkı bir bağ bulunmaktadır. Çocuğun içinde yaşadığı toplumun adalet anlayışı, cinsiyeti, anne ve babasının eğitim durumu, çocuğun aldığı eğitim ile ahlak gelişimi arasında ilişki bulunmaktadır (Kabadağ ve Aladağ, 2010). Çünkü eğitimde bireylerin davranışlarını istenen yöne yöneltme yani toplumsal açıdan değer taşıyan yöne yöneltme; bedensel, zihinsel, duygusal, ahlaki gibi yönlerden geliştirme etkinlikleri bulunmaktadır (Başalan İz, 2009). Çocuklar arasındaki ahlaki gelişim farkı, eğitim yoluyla azaltılabilir ve çocuklar, ahlaki bakımdan bir üst seviyeye geçme konusunda güdülendirilebilirler. Evrensel ahlaki kurallar ve ilkeler bakımından eğitim alınması, insanların üst seviyedeki ahlaki değerleri tanımalarını sağlayacaktır. Eğitimin planlı programlı yürütüldüğü temel kurumlar ise okullardır. Okullarda istendik öğrenci davranışlarını geliştirmek için uygun öğrenme-öğretme ortamları oluşturulur (Akyürek, 2007).

Okul ve okul kültürünün öğrencilerin ahlaki gelişimi üzerinde büyük etkisi vardır. Olumlu bir okul kültüründe, çocuklar okulda kendilerini rahat hissetmekte; sorunlarla karşılaştıkları zaman öğretmenleriyle konuşmaktan, takdir edilmekten ya da okulda karar alma sürecine dahil olmaktan çekinmeyerek daha olumlu bir tutum sergilemektedirler. Okuldaki akranlara, öğretmenlere, personele ve liderlere yönelik hissiyatları ahlaki yaşamlarını etkilemektedir (Raihem ve ark., 2012).

Okul öncesi dönemdeki çocuk; ebeveyn ya da diğer aile bireylerini ahlak modeli olarak seçerken okul eğitimi döneminde ise ahlak modeli olarak çoğunlukla öğretmenini seçmektedir. Öğretmeninin söylediği ile yaptığı her şeyin doğru olduğuna inanan çocuk, onu örnek olmakta ve kendini onunla özdeşleştirmeye çalışmaktadır. Bunun sonucu olarak öğretmenin kişiliği, çocuklara ve olaylara karşı tutumu, çocukların kişiliklerine yansımaktadır. Öğretmenin dengeli ve tutarlı davranışları, adaleti ve sevgisi çocuklar üzerinde olumlu etkiler bırakabileceği gibi; hırçın ve sabırsız davranması, sınıftaki disiplini sağlamak için zora başvurması çocuklar üzerinde olumsuz etkilerde bırakabilir. Sınıfta sevgi temeline dayalı bir ortam oluşturan, haksızlık yapmayan ve haksızlıkları tenkit ederek çocuklarda hassas bir vicdan gelişimi sağlayan; kötü, kırıcı ve aşağılayıcı sözler kullanmayan bir öğretmen çocukların kişiliklerini olumlu yönde geliştirmektedir (Şengün, 2007).

Çocuk Gelişimi 1-2 (1. Basım/ Aralık 2019) - Nobel Akademik Yayıncılık

Ed: Doç.Dr. Özlem Gözün Kahraman & Doç. Dr. Serpil Pekdoğan

ISBN: 978-605-033-136-3