Toplumsallaşmanın önemli ve en küçük birimi olarak aile, üyelerini dikkate alan ve üyelerinin gerek birbirleriyle ve gerekse içinde bulundukları sosyal çevre ile etkileşim biçimlerinin genel boyutlarına odaklanan bir sistem olarak tanımlanmaktadır. Bu etkileşim içinde ikili, üçlü ve çoklu ilişkilerin bir özetini barındıran bir sistemdir. Bu sistem elbette tarihsel etkiler, kuşaklar arası aktarımlar ve dışsal sosyal destekler gibi daha geniş insan ilişkilerine karşılık gelen bireysel tepkilerin öğrenilmesinde, hazırlanmasında ve sonuçlar çıkarılmasında etkili olduğu gibi bunların diğer kuşaklara da aktarılma sürecinde gerekli olan tüm bilgi ve donanımı da içinde barındırır.

Her birey içinde bulunduğu ailenin psikolojik ve sosyolojik özelliklerini davranışlarında genel olarak taşır. Başka bir değişle üyesi olduğu ailenin psikolojik ve sosyolojik atmos veri adeta bir koku gibi üzerine siner. Psikososyal atmosfer, konuşma tarzıyla, vurgulamalarıyla, yürüyüşüyle ve diğer genel sosyal davranış kalıplarıyla hissedilebilecek kadar güçlüdür. Aile bireylerinin genel olarak ilk bakışta birbirlerini çalıştırmalarına neden olan benzerlikleri, genotip olarak benzemenin de eklenmesiyle daha da biçimlenir. Bu biçimlenme bireyin hangi ailede doğdu, ailenin yapısı, kültürel yapı taşları ve psikososyal dinamiği ile ilgili ipuçlarının algılanmasına da katkıda bulunabilmektedir.

Birey ilk bağlantı kurduğu sosyal çevre olarak aile atmosferin etkisi nde, ilk davranış kalıplarına Öğrenir. Bu davranışların en küçük ayrıntıları, ailenin yeni üyesi ne diğer aile üyeleri tarafından dikkatli bir öğretmen edası ve titizlikle öğretilir. Bu ayrıntılar içinde nasıl konuşacağı, ne zaman konuşacağı, neyi, nerede, nasıl, hangi ses tonuyla söyleyeceğini ilişkin detaylar en belirgin olanlarıdır. Bunların yanı sıra daha ince ve niceliksel bireysel gelişim dönemlerinin olmazsa olmaz koşulları ile ilgili olan en küçük ayrıntılar hassasiyet ve spontanlıkla öğretim sürecindeki yerini alır. Bu pisko sosyal davranışlar ailenin içinde olduğu sosyal çevrenin koşulları ile harmanlanarak oluşturulmuştur. Bu anlamda aile yaşam döngüsünün toplumsallaşma ile birey olma arasında köprü görevini gören bir işlevi vardır. Birey, bu yaşam döngüsünün bir parçası olarak kendini bir üst sosyal kurum olan okul çevresine, akran ilişkilerini entegre eder. Bireyin sosyal bir varlık olarak bulunduğu topluma kendini entegre etmesine yardımcı olan aile yaşam döngüsünün kuşaklar boyu aktırıla gelen öğreti ve kuralları bu anlamda büyük önem taşımaktadır.

Aile Yaşam Döngüsü Nedir?

Aile yaşam döngüsü deyince ilk akla gelen tanım şudur: ailesi olarak, bireyin çocukluğundan yaşlılık sürecinin sonuna değin geçirdiği tüm bilişsel, duygusal ve fizyolojik evreler aile yaşam döngüsü olarak adlandırılmaktadır. Bu yaşam döngüsünün her evresinde birey, içinde bulunduğu ailenin bir üyesi olarak kendisine yeni beceriler kazandıracak ve gelişimine katkılar sağlayacak yaşam olaylarını deneyimler. Zaman zaman zorlamalar yaşasa da bu yaşadığı zorluklar, bireysel gelişimine katkıda bulunan faktörler olarak işlev görür. Her evrede bireyin yaşadığı deneyimlerle pekişen becerilerinin gelişimi, İçinde bulunduğu ailenin geçirdiği evreler ve bu evrelerde yaşadığı zorluklarla, ustalıkla baş etmesine yardımcı ve destek olur. Bu becerilerin gelişimini yaşamsal evrelerde deneyimlenen zorlanmaların katkısı azımsanmayacak kadar çoktur. Her ailede, aileleri bu yaşam döngüsü evrelerini sorunsuz bir şekilde geçirmeyebilir. Örneğin kronik hastalıklar ya da sevilen birinin kaybı gibi yaşam deneyimleri bu evreleri nasıl geçirildiğini etkileyebilmektedir. Bir evrede bireyin öğrenmesi gereken beceriler ve ustalaşmalar çeşitli yaşam olayları nedeniyle öğrenilemediğinde, bir sonraki yaşam döngüsü evresinde öğrenilme olanağı vardır. Bu durumda birey sadece biraz geç kalmış olur.

Aile Yaşam Döngüsü Evreleri Nelerdir?

• Aile Olma Dönemi (Çocuksuz-Yeni evli olma-Otonomi / Bağımsızlık Dönemi)

• İlk Kez Ebeveyn Olunan Dönem (Bebek sahibi olma; 1-3 yaş arası)

• Okul Öncesi Çocukların Olduğu Dönem (Ailede 3-6 yaşlarında çocuklar ve daha genç kardeşler de olabilir)

• Okula Giden Çocukların Olduğu Dönem (Ailede 6-12 yaşlarında çocuklar ve daha genç kardeşler de olabilir)

• Çocuklardan En Az Birinin Ergenlik Çağında Olduğu Dönem (Ailede 12-19 yaşlarında çocuklar, ayrıca daha küçük kardeşler de olabilir)

• Geç ergenlik-ilk yetişkinlik döneminde en az bir çocuğun olduğu dönem (ailede ilk çocuk evden ayrılınca kadar sürer, en büyük çocuk 16-20 yaşlarındadır)

• Yetişkin çocukların evden ayrıldığı dönem (ailede ilk çocuğun evden ayrılışında son çocuğun ayrılışına kadar olan süre)

• Ailede orta yaş dönemi (ailede çocuklar evden ayrılıp kendi hayatlarını kurdukları dönemden, eşlerden birinin emekli olma dönemine kadar geçen süre)

• Emeklilikten sonra aile (yaşamsal ustalık dönemi)

Aile Yaşam Döngüsünün Bozulmasına Neden Olan Faktörler Nelerdir?

Yaşamsal krizler, kronik sağlık sorunlarıyla başa çıkma ya da günlük yaşamın stresi normal aile döngüsünün bozulmasına neden olabilmektedir. Döngünün bozulmasına etken olan bir başka faktör ise döngülerdeki evreleri atlamak için gerekli olan becerileri kazanmamanızdır. Yaşanan her kültürde benzer evreler, tek ebeveynlik, poligami ya da kaç çocuk sahibi olunacağı ya da kardeşlerin neler yapacağı, aile içindeki konumlarının nasıl olacağı gibi diğer düzenlemeleri içinde barındırır. Normal döngünün bozulmasına neden olan faktörler, ailenin yaşamsal döngüsüyle paralel giden ve evrelerindeki geçişlerde anahtar konumda olan gelişimsel noktalarla ilişkilidir. Bunlar şöyle sıralanabilir;

1. Bağlılık / Kendini Ailesine Karşı Sorumlu Hissetme

2. Yeni Ebeveyn Rolleri Geliştirme

3. Yeni Kişilik ya da Çocukların Büyüdüklerini Kabul Etme

4. Çocuğu Aile Dışı Kurumlarla Tanıştırma

5. Ailenin Ergeni Kabul Etmesi

6. Bağımsız Birey Olarak Denemeler Yapma

7. Aileden Ayrılışa Hazırlık

8. Çocukların Gitmesine İzin Verme / Eşlerin Kendi Başına Kalmaları

9. Yaşlanmayı ve/veya Emekliliği Kabul Etme

Aile Yaşam Döngüsü ve Olası Ailesel Kriz Durumları

Her aile yaşam döngüsü içinde kendi gelişim evrelerini yaşarken çeşitli zorluklardan geçer. Zorlukların oluşturduğu dönemleri kriz dönemleri adı verilmektedir. Kriz dönemlerini oluşturan bu zorluklar ailenin kuşaklar boyu getire geldikleri sistemlerinden kaynaklandığı gibi aileyi oluşturan ebeveynler ve diğer aile üyelerinin kişisel ve sosyal yaşam koşullarından da kaynaklanabilir.

Kriz dönemi yaşayan ailenin ciddi bir şekilde sistemsel sınırları zorlanır. Ailenin ebeveynleri olarak sizler, çocuklarınızın ihtiyaçlarını karşılayamayacaksınız, çocuklarımızın gelecekte yaşamlarını sürdürmelerine destek olacak iyi bir işlerin olamayacağı, sizin ve ailenizin tüm bireyler için belirsizlik duygularının kaynaklık ettiği kaygı ve depresif duygu durumları yaşayabilirsiniz. Ailesel kızların en yaygın sonuçları bunlar olduğu gibi ayrıca evlilik ilişkisine de olumsuz etkiler de bulunur. Bunlar da şöyle sıralanabilir;

• Ailede roller açısından yaşanan karmaşa durumu yani çocukların ailenin ebeveyni gibi davrandığı durumlar,

• Eşler arası belirgin çatışmalar,

• Eşlerden birinin ya da ikisinin birden stres kaynaklı herhangi bir rahatsızlığa maruz kalmaları,

• Eşlerden birinde veya her ikisinde daha önce yaşanmış psikolojik bir sorunun yeniden alevlenmesi,

• Eşlerden birinin evi terk etmesi.

Bu en yaygın kriz durumu sonuçlarını kendi başınıza çözmeye çalışmamanız, ailenin bir kuşak büyüklerinden ve mutlaka bir ruh sağlığı profesyonelinden psikolojik destek almanız kriz dönemini olumlu kazanımlarla atlatmanıza destek olacaktır.

Aile Yaşam Döngüsünü İyileştirmek ve Geliştirmek Mümkün müdür?

Öğrenilmeden atlanan evrelerdeki becerilerde ustalaşma gerçekleştiğinde, her evredeki aile yaşam kalitesi artar ve yaşamsal döngü zenginleşir. Aile yaşamı ve kendinizi geliştirme yolları kendini değerlendirme, eğitim ve gerektiğinde bir ruh sağlığı profesyonelinden psikolojik destek olmaktan geçmektedir. Bunlar aynı zamanda boşanma veya geleneksel olmayan aile yapısının bir parçası olarak yaşadığınız diğer sorunların üstesinden gelmenizde size yardımcı olmaktadır.

Aile Yaşam Dönemlerinde Aileleri Güçlü Kılan Faktörler Nelerdir?

Aile ve evlilik yolundaki ruh sağlığı profesyonelleri, aile yaşam dönemlerinde ailelerin yaşadıkları her türlü zorluğa rağmen aile sistemini güçlü kılan faktörlerin neler olduğunu araştırmışlar ve aşağıda belirtilen beş özelliği ulaşmışlardır:

1. Olumlu düşünme

2. Organize olmak

3. Esnek olmak

4. Soruna odaklanabilme

5. Öngörü sahibi olma

Bu özelliklerin varlığı ve etkili kullanımı aile sisteminin güçlü yanlarını ve zorluklara karşı direncini artırır. Ailenin dayanıklılığı ailenin yaşadığı sıkıntıları tanımladığı, mevcut problemi belirlemek ve çözmek üzere paylaştı hemen hemen her şeyi kapsamaktadır. Böylece ailenin otorite figürleri olarak ebeveynler kendilerini gelecekleri üzerinde kontrol ve etki sahibi olarak görürler. Bu da bireysel ve aile sistemine ilişkin güven ve emniyet duygusunun yaşanmasını artırır.

Romantik İlişkiler, Evlilik ve Ana-Baba-Çocuk İlişkileri (1. Baskı / Kasım 2010) - Nobel Akademik Yayıncılık

Ed: Tarık Solmuş

ISBN: 978-605-395-418-7