Zorbalık, öğrenilen ve denemelerle geliştirilen bir davranıştır. Bu öğrenme, ilk olarak evde anne-babanın tutumları ve davranışlarını gözlemlemekle başlamakta ve okul ortamında denenip tekrarlanarak devam etmektedir. Evde kuralların aşırı olması ya da sınırların hiç olmaması, gerginlik ve şiddet içeren bir ortamın bulunması gibi etmenler çocukların kendi davranışlarının sonuçlarının ne olacağına dair düşünememelerine ve okulda zorbalık yapmalarına neden olabilir. Özellikle okul döneminde görünen akran zorbalığı, okul öncesinden başlayarak lise çağlarına kadar devam edebilmektedir. Günümüzde çocuklar sadece okulda değil, internet ortamında da zorbalığa uğrayabilmektedir. Giyinme stili, konuşma tarzı, boy, kilo gibi özellikler zorbalığın hedef konuları arasındadır. Son zamanlarda yapılan araştırmalar, sadece bu özelliklere sahip olanların değil, akademik ve sosyal olarak başarılı çocukların da zorbalığa maruz kaldığından bahsetmektedir.

Araştırmalara göre, erkek çocuklar daha çok fiziksel zorbalık uygularken, kız çocuklar ise sosyal ve psikolojik zorbalık uygulamaktadır. Çocuğu itmek, düşürmek, eşyasını kırmak gibi çocuğun bedenine ya da eşyasına zarar verici davranışlar fiziksel zorbalığa girmektedir. Çocuğun özgüvenine ve benlik algısına yönelik olumsuz söylemler ise psikolojik zorbalıktır. Çocuğu küçük düşürmek, utandırmak, isim takmak, hakkında dedikodu yapmak, tehdit etmek, dışlamak, oyuna almak istememek ise sosyal zorbalık olarak kabul edilmektedir. Zorbalığın türü ne olursa olsun, bu tip davranışların şiddet içerikli ve tekrarlayıcı olması, mağdur çocuğun üzerinde kısa ve uzun vadede pek çok olumsuz etki bırakmaktadır. Bu davranışlar, kısa süreli olarak, mağdur çocuğun duygusal ve fiziksel olarak yaralanmasına, içe kapanmasına ya da onun da saldırganlaşmasına sebep olabilirken uzun vadede sosyal ilişkilerden kaçınma, okula gitmek istememe, özgüven düşüklüğü, kaygı, depresyon ve hatta intihar düşüncelerine sebep olabilmektedir.

Neden Bazı Çocuklar Zorbalığa Başvurur?

Gergin, güçsüz, kızgın, üzgün veya hayal kırıklığı hisseden çocukların zorbalığa eğilimi daha fazladır. Ebeveynin çocuğa karşı aşırı cezalandırıcı olması ya da hiçbir sınır koymaması, çocuğun neden-sonuç ilişkisi kuramamasına sebep olmaktadır. Ailesel problemleri olan -özellikle sözel ve fiziksel şiddet içeren ev ortamında büyüyen- çocukların da zorbalığa eğilimleri olabilmektedir. Bu sebeplerle, kendi kontrolünü hissedemeyen ve özgüveni düşük olan çocuklar, kendinden güçsüz gördüğü kişileri kontrol ederek ve çoğu zaman güç kullanarak kendisini güçlü hissetmek isteyebilir. Çocuk, bu güç sayesinde arkadaşları tarafından onaylanıyor ve böylece güçlü hissetmeye devam ediyorsa bu davranışlar sönmeyecek aksine artarak devam edecektir. 

Mağdur olan çocuklar ise kendilerini yalnız, güçsüz, farklı, endişeli, utanmış ya da korkmuş hissedebilirler. Ancak genellikle zorbalığa uğradıklarını ve böyle hissettiklerini kimseyle paylaşamazlar. Bu durum, yoğun suçluluk ve utanç duygusu yaşamalarıyla ilgilidir. Çocuğunuzun, okula gitmekle ilgili bir sorunu yokken artık gitmek istemediğini, eşyalarının sürekli olarak yok olduğunu ve fiziksel olarak şiddete uğradığını fark ediyorsanız zorbalığa uğradığını düşünebilirsiniz. Bu nedenle, bu konuyu onunla sakince ve çözüm bulabileceğinize yönelik onu cesaretlendirerek konuşmanız yararlı olacaktır.

Sadece mağdur olan çocuklar değil, etrafta bu durumu gözlemleyen diğer çocuklar da mağdur olan çocuk gibi olumsuz yönde etkilenmektedir. Bu davranışlara maruz kalan çocuğu ve zorbalık yapan çocukları gözlemledikçe diğer çocuklar da çaresiz hissedebilir ve bir gün kendi başlarına da gelebilme kaygısıyla okula gitmek istemeyebilirler.

Uzm. Kl. Psk. Ece Eryılmaz

Davranış Bilimleri Enstitüsü, Çocuk ve Genç Bölümü/İstanbul

Kaynak: https://sabah.com.tr/bebegimvebiz/cocuk/2019/04/12/zorbaliga-ugrayan-cocuklar-giderek-cok-agir-sorunlar-yasayabiliyor