Çocuklar, dil ve sosyal-duygusal becerileri yeterince gelişinceye kadar kendilerini ancak davranışlarıyla ifade edebilirler. Bu davranışlar çoğu zaman çocuğun içinde bulunduğu gelişim dönemi ve dönemin gelişim görevleri ile uyumludur. Bu gelişim dönemlerinin iyi bilinmemesi durumunda çocukların davranışları yaramazlık, uyumsuzluk olarak değerlendirilebilmektedir. Çocukların çevreyi keşfetmeye istekli oldukları, ilgi istedikleri ancak henüz neden-sonuç ilişkilerini kuramadıkları, paylaşmaya hazır olmadıkları, iş birliği yapmayı bilmedikleri dönemlerde veya sosyal becerilerinde eksiklikler olması ya da sorun çözme konusunda deneyimlerinin olmaması gibi pek çok durumda yetiş-kinlerle güç mücadelelerine girdikleri ve yetişkinlere isyan ettikleri gözlenmektedir.

    Çocukları disipline etmek amacıyla günümüze kadar pek çok disiplin yön-temi uygulanmıştır. Bunların birçoğu kısa vadede işe yarasa bile uzun dönem etkilerinin olumsuz olduğu ve çocuğun yetişkinlik dönemindeki kişiliklerini olumsuz etkilediği görülmektedir. Ancak disiplin, çocukların özgürlüğü ve yaratıcılığı karşısında bir engel olarak değil; empati kurma, sorumluluk alma ve sorumluluğunu yerine getirme, öz denetimini sağlama, düzenli yaşama gibi alışkanlıklar edinmesine katkı sağlayan bir yöntem olarak düşünülmelidir (Özen, Altınkaynak vd., 2018).

    Son dönemde yaygın olarak kullanılan Pozitif Disiplin yöntemleri, ceza ve ödül içeren diğer disiplin yöntemlerinden farklı olarak daha insancıl bir yaklaşımla çocukların davranışlarını olumlu etkileyecek teknikler içeren bir disiplin yöntemidir.

    Pozitif Disiplin, davranışların yönetilmesi gerektiği durumlarda çocukların davranışlarını kontrol edebilmeleri için öncelikle yetişkinlerin kendi davranışlarını kontrol etmeleri gerektiğini savunmaktadır. Yetişkinlerin kendi davranışları konusunda farkındalıkları oluştuğunda; çocukların öz değer algılarına zarar vermeden, davranışlar üzerindeki sorumlulukları onlarla paylaşarak, düşüncesizce tepki vermek yerine bilinçli davranarak, uzun vadede çocukları cesaretlendirici ve etkili metotlar öğrenip uygulayarak hem kendilerinin hem de çocuklarının davranış değişikliklerini gerçekleştirmeleri mümkün olacaktır.

    Çocukların yaşadıkları topluma faydalı, daha üretken ve başarılı bireyler olmaları için temel olan bazı sosyal ve yaşamsal becerileri öğrenmeleri gerekmektedir. Bu becerilerin katı, ceza içeren ya da aşırı hoşgörülü disiplin yöntemleri ile kazandırılması mümkün değildir. Çünkü çocukların doğdukları andan itibaren çevresindekilerle bağ kurmaya, ait olmaya, sevgiye ve cesaretlendiril-meye ihtiyaçları vardır. Bu nedenle ancak hoşgörülü ve kararlı bir disiplin yön-temi ile çocukların daha özgüvenli, sorumluluklarını bilen ve sorun çözme becerilerine sahip bireyler olmaları sağlanabilir.

    Pozitif Disiplin, çocukların davranış yönetiminde ve onlara olumlu davranışlar kazandırılmasında ebeveynlerin, öğretmenlerin ve alanla ilgili yetişkinlerin uygulaması gereken birçok öneri vermektedir. Aşağıda bu önerilerin bir kısmı açıklanmaktadır.

• Çocuklara Sevildiklerini ve Önemli Olduklarını Hissettirmek
• Sevginin Karşı Tarafa İletildiğinden Emin Olmak

*Sadece özel zamanlarda değil, çocuklara gün içerisinde de sevgiyi ifade etmek.

*Çocukların yaş özellikleri gözetilerek, küçük yaşlarda kucaklamak, gıdıklamak, sarılmak. *Daha büyük yaşlarda sarılmak ya da ufak sevgi dokunuşları yapmak.

*Birlikte özel zamanlar geçirmek. Bu zamanlarda sadece çocuk ve yetişkinin birlikte yapmaktan keyif alacakları etkinlikler planlamak.

*Küçük yaşlarda her gün, daha büyük yaşlarda haftada bir gün olarak planlanabilir.

*Çocuklarla oyunlar oynayarak eğlenmek için fırsatlar yaratmak.

• Hoşgörülü ve Kararlı Olmak
• Önce Ne Yapılacağına Karar Vermek, İstenilen Davranışı Açık Bir Şekilde İfade Etmek ve Uygulamak

*Yapmasını istedikleri şeyler için “Yapmak ister misin?” sorularını sormamaktır. Çocuklar bu tür sorulara nadiren olumlu yanıt verirler. “Oyuncaklarını toplar mısın? Artık yatar mısın? Dişlerini fırçalamak ister misin?” gibi sorular “Hayır, yapmam.” “İstemiyorum.” gibi cevaplar duyma ve sorun ya-şama olasılığını arttıracaktır. Bunun yerine ebeveynlerin çocuklarıyla “Şimdi yatma zamanı.” “Yatmadan önce dişlerimizi fırçalıyoruz.” “Şimdi oyuncakların toplanması gerek.” şeklinde konuşma alışkanlığını edinmeleri davranışları yönetmelerini kolaylaştıracaktır.

• “Hayır” Diyebilmek ve Alınan Kararları Sonuna Kadar Uygulamak

  1. Problem durumu tanımlamak: “Bulaşıkları yıkarken sürekli beni çekiştirip benimle oyun oynamak için ısrar ediyorsun ve ben işimi bir türlü yapamıyorum.”

  2. Çocuğun duygularına saygı göstererek onun ne istediğinin anlaşıldığını ifade etmek: “Senin benimle oynamak istediğini anlıyorum ancak bu her zaman mümkün olmayabilir.”

  3. Çocuğun yapmaması değil, yapmasını istenilen davranışı açıklamak ya da bu duruma birlikte çözüm bulmak: “Bulaşık yıkamam gerekiyor. İşim bitinceye kadar yanımda oyuncaklarınla oynayabilir ya da resim yapabilirsin.”

  4. Hisleri açıklamak ve sınırları belirlemek: “Bu durumda beklemenin senin için zor olduğunu anlıyorum ama beni çekiştirdiğin zaman işimi bitirmekte zorlanıyorum. Böyle bir durumda, işim bitinceye kadar mutfağın kapısını kapatacağım.” (Verilen karar mutlaka uygulanmalıdır.)

• Kelimelerden Çok Davranışlara Dikkat Etmek
• Ceza Yerine Bilgilendirme Yapmak ve Hataları Öğrenme Fırsatları Olarak Kullanmak
• Övgü ve Ödül Yerine Cesaretlendirici İfadeler Kullanmak

Ebeveynler çocukları ile konuşurken ifadelerinin övgü mü yoksa cesaretlen-dirici mi olduğuna dikkat etmelidirler. Yetişkinlerin kendilerine çeşitli sorular sormaları kullandıkları ifadelerin işlevini ayırt etmelerini kolaylaştırmaktadır (Nelsen, J., 2019).

1- Öz değerlendirme yapmasına mı yoksa başkalarının değerlendirmesine bağımlı olmasına mı yol açıyorum?

2- Bunları söylerken çocuğa saygılı mıyım yoksa patronluk mu taslıyorum?

3- Sadece kendi bakış açımla mı düşünüyorum yoksa çocuğun bakış açısını da görüyor muyum?

4- Kendi arkadaşlarıma böyle bir yorum yapar mıyım?

Etkili Disiplinin Dört Kriteri

1.Tatlı sert bir tutum sergileniyor mu (Saygılı ve teşvik edici)?

2.Çocukların ait ve önemli hissetmelerine yardım ediyor mu (Bağlantı)?

3.Uzun vadede etkili mi (Ceza kısa vadede etkili, uzun vadede olumsuz sonuçlar doğurur)?

4.İyi bir karakter oluşumu için değerli olan sosyal ve yaşamsal becerileri öğretiyor mu (Saygı, başkalarına değer verme, sorun çözme, güvenirlilik, katkı, iş birliği vb.)?

Çocuğun davranışlarının bir nedeni olduğu göz önünde tutularak problem davranışların kaynağı araştırılmalıdır. Bu nedenle çocuğun bu davranışı neden yaptığı ve ne sıklıkla bu davranışı sergilediği gözlenmelidir. Bu gözlem sırasında ebeveynlerin önce kendilerine bazı sorular sormaları yararlı olacaktır.

• Çocuğumdan beklentilerim neler, yapabileceğinden fazla bir şey mi bekliyorum?

• Çocuğum onu ne kadar çok sevdiğimi biliyor mu?

• Çocuğuma ondan ne beklediğimi ve bunun nedenlerini uygun bir şekilde zamanında açıkladım mı?

• Onu disipline etmek için kullandığım metodlar uygun mu yoksa çok mu sert?

• Onun duygularını ifade etmesine yeterince izin veriyor muyum?

Ebeveynler bu soruların cevaplarını verirken objektif olmalı ve eğer varsa bu konudaki eksikliklerini gidermek için çaba harcamalıdırlar. Kendi değerlendirmelerini yaptıktan sonra çocuğun problem davranışı üzerine yoğunlaşarak çözüm arayabilirler. Bu aşamasında öncelikle;

• Problemin nedenini belirlemek,

• Önlemlerin problem davranışların içinde olduğunu anlamak,

• Bu konuyla ilgili kurallar hakkında çocuğa bilgi vermek,

• Problem davranışı tekrar ortaya çıkarabilecek yeni ve farklı nedenleri saptayarak çeşitli önlemler almak gerekmektedir.

 

Konu Çocuk Olunca (1. Baskı / Mart 2020) – Nobel Akademik Yayıncılık

Ed: Dr.Öğr.Üyesi D.Melek Er Sabuncuoğlu

ISBN: 978-625-402-050-6