Günümüzde aile bir sistem olarak ele alınmaktadır. Aile içi ilişkilerden söz edildiğinde, her bir aile üyesinin diğer bir aile üyesi ile kurduğu ilişkiler, her bir aile içi ilişkinin aile üyeleri üzerindeki etkileri ve genel olarak aile bütünlüğü içindeki etkileşimler kastedilmektedir. Örneğin bir annenin eşiyle ilişkileriyle, çocuğu ile ilişkileri birbirinden ayrı ama birbirini etkileyen yapılar oluşturur. Aynı şekilde bir çocuğun annesiyle olan ilişkisi ile babasıyla kurduğu ilişki farklı dinamiklere sahiptir ama birbirinden de etkilenmektedir.
Aile, aile üyelerinin ve aile bütünün ihtiyaçlarını karşılayan kompleks bir yapı olarak tanımlanabilir. Hem her bir aile üyesinin ihtiyaçları ve gelişimi, hem de aile bütününün ihtiyaçları ve gelişimi önemlidir. Aileler çocukların ve gençlerin en önemli sosyal destek kaynaklarıdır. Aileler çocuklarına farklı içeriklerde sosyal destek sağlayabilir;
• Duygusal destek; çocuğa gereksinim duyduğu sevgi, ilgi, güven ve iş duyumunun sağlanmasıdır.
• Maddesel destek; somut araç-gereç ya da hizmetin sağlanmasıdır.
• Bilgisel destek; stres durumlarında, çocuğa sorunun çözümünde yardımcı olacak bilgi ve yönlendirmenin sağlanmasıdır.
• Değerlendirmeye dayalı destek; çocuğa, kendini değerlendirmede kullanabileceği geribildirimin sağlanmasıdır.

“ Anne babalar çocukların en önemli sosyal destek kaynaklarından birisidir.“

Sosyal desteği, risk durumlarında uyumsuz davranışların ortaya çıkma olasılığını azaltan koruyucu bir etken olduğu belirtilmektedir. Yapılan araştırmalar, sosyal desteğin çocuk ve ergenlerin yaşantısında önemli bir rol oynadığını; destekleyici sosyal ağlar ve yakın kişisel ilişkilerini, fiziksel ve psikolojik sağlığı desteklediğini ortaya koymaktadır.

“ Çocuklara ve gençlere verilen sosyal destek uyumsuz davranışların ortaya çıkma olasılığını azaltır ve ruh sağlığını koruyucu bir etkiye sahiptir.“

Sosyal desteğin çocuk ve gençler üzerindeki etkileri çeşitli değişkenler çerçevesinde incelenmiştir. Sosyal destek kaynakları ile stres ve ruh sağlığı arasındaki ilişkinin incelendiği araştırmada, sosyal desteğin ruh sağlığını olumlu yönde ve doğrudan etkilediği bulunmuştur. Ayrıca, sosyal desteğin stresi tamponlayıcı özelliğe de sahip olduğu ve stresin etkisini hafifleterek ruh sağlığını olumlu yönde etkilediği görülmüştür. Başka bir çalışmada ergenlerin ruhsal belirtileri ile arkadaş ve ailelerinden algıladıkları sosyal destek ilişkileri araştırılmış ve ergenlerin ruhsal belirti düzeylerinin arkadaş ve ailelerinin algıladıkları sosyal destekten etkilendiği, algılanan destek düzeyinin azalmasına bağlı olarak, ruhsal belirtilerin arttığı belirlenmiştir. Lise öğrencilerinin algılanan sosyal destek düzeyi ile problem çözme becerileri arasındaki ilişkinin incelendiği bir çalışmada da, lise öğrencilerinin aile ve arkadaştan aldıkları sosyal destek arttıkça, problem çözme becerilerinin yükseldiği görülmüştür. Yine lise öğrencileri üzerinde yapılan bir başka çalışmada, öğrencilerin sosyal destek düzeyleri düştükçe yalnızlık düzeylerinin arttığı bulunmuştur.
Sosyal destekle ilgili yukarıda verilen araştırmalar incelendiğinde sosyal desteğin, ruh sağlığı kapsamında değerlendirilebilecek stresle baş etme, problem çözme, yalnızlık gibi değişkenlerle ilişkisinin olduğu görülmektedir. Bireylerin sosyal destek düzeyleri yükseldikçe stres, yalnızlık yaşama olasılıkları azalmakta ya da bunlarla baş etmeleri kolaylaşmaktadır. Bu açıdan bakıldığında çocukların ve gençlerin özellikle ailelerinden alacakları sosyal desteğin önemi ortaya çıkmaktadır.

“Ailelerin çocuklara ve gençlere verdikleri sosyal desteğin önemli bir boyutunu onları dinlemek oluşturur.“

Ailelerin çocuklara ve gençlere verecekleri sosyal destekte, ailelerin çocuklarını etkili bir şekilde dinlemeleri ilk ve önemli bir adımdır. Sosyal desteği ölçmeye yönelik geliştirilmiş ölçme araçlarında da, sosyal destek algısı yüksek olan çocukların ve gençlerin kendilerine yardımcı olmaya çalışan, olumlu-olumsuz duygularını ve düşüncelerini paylaşabildikleri, sorunlarını konuşabildikleri, kendilerini yanlışlarını rağmen kabul eden, güvenebilecekleri insanların varlığından söz ettikleri görülmektedir. Daha önceki bölümlerde de ifade edildiği gibi, başkalarını dinlemek, onların kendilerine yardımcı olmaya çalışıldığını ve kabul edilmiş hissetmelerini sağlar; onlara duygu düşüncelerini paylaşma fırsatı verir. Çocuk yetiştirmenin tek bir doğru yolu, sorunsuz çocuklar ve ergenler yetiştirmek için reçete söz konusu değildir ancak onları dinlemek, dinleyerek anlamak ve sonunda onlara yardımcı olabilmek mümkündür. Her aile kendine özgüdür ve her anne babanın kendisine özgü tarzları vardır. Ancak ortak paydada çocuğu ve ergeni etkili bir biçimde dinlemek yatmaktadır.

Kişilerarası İletişimde Dinleme Becerisi (3. Baskı / Kasım 2015) - Nobel Akademik Yayıncılık
Ed: Doç. Dr. Zeynep Cihangir Kaya
ISBN: 978-605-542-611-8