Birçok yetişkin hata yapmaktan hoşlanmaz ve çocuklar da onlardan farklı değildir. Fakat yanlışlar meydana gelir ve bu, büyümenin çok doğal ve gerekli bir sürecidir. Hatasız, problem çözme olmayacağı gibi problemler çözülmediğinde de herhangi bir öğrenme gerçekleşmeyecektir. Hem çocuklar hem de yetişkinler, öğrenme olmadan büyüyemeyeceklerdir.
Çocuklar yeni yürümeye başladıklarında tökezleyip düşebileceklerini biliriz. Sizce bu düşmeler birer hata mı yoksa sadece normal gelişimlerinin bir parçası mıdır? Çoğu insan, hata yapmaktan ziyade çocuklarının öğreniyor olduğunu söyleyecektir. Fakat çocuklar büyüdükçe ve etraflarında olup bitenlere daha ilgili oldukça tuhaf şeyler olur. Yanlış yapmayı hata ve dahası potansiyel felaket olayları olarak görürler. Bakış açısındaki bu değişim talihsiz bir durumdur. Çünkü zorluklar başarının peşinden gitmeyi önlediğinde, öğrenmenin gerçekleşmesi imkânsız olmasa bile zorludur.
Kimileri ise hataların öğrenmek ve gelişmek için gerekli olduğunu düşünür. Hataları nasıl gördüğümüz, zorlukları benimsediğimizi ya da onlardan tamamen kaçındığımızı belirler. Hatalarından ders çıkarmaya istekli olan çocuklar, öğrenirken çok daha fazla risk alırlar ve hata yapmaktan korkan çocuklara göre denemeye daha fazla yatkındırlar.
Peki, çocuklara hata yapmanın harika bir şey olduğunu nasıl öğreteceğiz?
Ne olursa olsun, sevgi dolu bir ilişki kurun
Çocuklarınızın, onları koşulsuz olarak sevdiğinizi bilmelerini sağlayın. Ne öğretirseniz öğretin, sağlıklı riskler alabileceklerini ve işler planladıkları gibi gitmediğinde sert bir şekilde yargılanmayacaklarını onlara anlatın. Hata yapmanın büyümenin bir parçası olduğunu ve önemli olanın hatalarından öğrenmek olduğunu açıklayın. Bir şeyi çözmeye çabaladıklarında sevgi ve cesaretle onların yanında olacağınızı çocuklarınızın bilmelerini sağlayın.
Çabayı övün, akıllı olmalarını değil
Çocuklar bir problemi çözdüklerinde ve onlara akıllı oldukları söylendiğinde, bir dahaki seferde çözemedikleri bir sorunla uğraşmak yerine daha kolay bir görevi seçerler. Neden? Çünkü problemi doğru çözerek kendilerinin akıllı olduklarını yeniden kanıtlama ihtiyacı hissederler.
Buna karşın bir görevi deneyip başarısız olduklarında bu ne anlama gelecek? Artık akıllı olmayacaklar mı? Bir diğer yönden, ilk seferde çok sıkı çalıştıkları söylenen çocukların sonraki zamanlarda daha zorlu görevleri deneme olasılıkları daha yüksektir. Çabaladıkları sürece, ikinci problemi doğru çözmeleri önemli değildir.
Çocuklarınızı çabalarından ötürü övün ama onları akıllı, zeki, yetenekli diye etiketlemekten kaçının.
Alıştırmaların daha iyi olmamızı sağladığını açıklayın
Çocuklarınıza atletlerin doğuştan çemberlerin içinden atlayamadıklarını, doktorların hastaları tedavi etmeyi doğuştan bilmediklerini anlatın. Herhangi bir alanda uzman olmak doğal bir yetenek değil, çok çalışmakla ilgilidir. Eğer çocuğunuz, herhangi bir alanda çok daha fazla yetenekli olmak istiyorsa ona sürekli yapılan alıştırmaların bunun için bir anahtar olduğunu anlatın. Unutmayın, mükemmel bir kişi yoktur ve önemli olan sonuç değil, gösterilen çabadır.
Çocuğunuz tüm alanlarda değil de sadece bazı alanlarda hata yapmakta tereddüt ediyorsa ona tüm alanlarda alıştırma yapmanın ve çabalamanın önemli olduğunu anlatın. Örneğin, çocuğunuza “Alıştırma yapmak senin iyi bir futbol oyuncusu olmanı sağlarken aynı zamanda matematikte de daha iyi olmana yardım eder.” diyebilirsiniz.
Yardım isteklerini pekiştirin
Çocuklarınıza yardım istemenin kötü bir şey olmadığını, aksine bunun, beynimizin öğrenmesine yardım ettiğini öğretin. Büyük görevleri yönetilebilir parçalara ayırın ve problemle baş edebilmesi için önerilerde bulunun. Bazı çocuklar görevlere başlamada kararsız olabilirler. Bu durum hata yapmaktan korktukları için değil, nereden başlayacaklarını bilmedikleri için olabilir! Bu yüzden büyük görevlere başlayabilmeleri için çocuklarınıza yardım edin ama her problemi çözmek için acele etmeyin. Hataların olmasına izin verin ve kendilerini tamamen bıkkın ve hüsrana uğramış hissettiklerinde yardım istemeleri konusunda çocuklarınızı cesaretlendirin.
Hatalarını sahiplenmesini pekiştirin
Hepimiz hata yaparız. Çocuğunuza, hatalarına sahip çıkmayı ve hatalar olduğunda başkalarını suçlamamayı öğretin. Sonrasında, nasıl doğru yapılacağına dair onu yönlendirin. Belki sınav için bir dahaki sefere daha çok çalışırız, bir sonraki turnuva için önceden alıştırmalara başlarız ya da bir arkadaşımızın duygularını incittiğimiz için ondan özür dileriz.
Hile yapmak ve nezaketsizlik gibi ahlaki hatalarda, çocuğunuzu sevdiğinizi fakat dürüst olmayan ve incitici olan bu tür hataların kabul edilemez olduğunu, yanlışını düzeltmesi için özür dileme gibi olumlu davranışlarda bulunması gerektiğini açıklayın. Çocuğunuza hataların olabileceğini fakat onlardan neler öğrendiğimizin ve onlara nasıl tepki verdiğimizin en önemlisi olduğunu anlatın.
“Sağlık olsun” demeyi öğretin
Çocuğunuz hata yaptığında, “Off, olamaz!” tepkisini “Sağlık olsun.” şeklinde değiştirin ve sonrasında, ilerleyebilmesine yardım edecek şeyin ne olduğuna dair beyin fırtınası yapın. Belki görev yeniden denenebilir, birinden yardım alınabilir veya probleme yeni bir açıdan bakılabilir.
Eğer hata sonrası çocuğunuz onun yaş grubuna ve gelişim dönemine göre beklenenden daha fazla sıkıntı yaşıyorsa psikolojik danışman, psikolog ya da psikiyatrist gibi ruh sağlığı uzmanından daha fazla yardım alabilirsiniz.