Süreklilik: Aile kurallarını ve fiziksel yapısını yerinde tutarak sürekliliği sağlayın. Bu, büyük değişimin olduğu zamanlarda güvenlik ve istikrar duygusunu sağlar. Aynı zamanda bu, çocuklara hayatta kalan ebeveyninin iyi olduğunu ve “onlar için orada” olduğunu gösterir.

Duyguları ifade etme: Çocuklarınıza duygularını ifade etmeleri ve ölüm ya da ebeveynin ölümü ile ilgili sorular sormaları konusunda cesaretlendirin. Hayatta olan ebeveyn bu konuşmaları başlatabilir. Bu durum sorulara ve tartışmalara açıklık getirir ve çocuklara hayatta olan ebeveynin bu acılı konuyu ele alacak kadar güçlü olduğunu gösterir. Ayrıca bu, çocukların “Annem bunu konuşabiliyorsa ben de yapabilirim.” diye düşünmesine yol açarak ona iyi bir rol model olunmasını sağlar. Diğer yetişkinler de çocukların konuşmalarını kolaylaştırmada iyi bir kaynak olabilirler. Akrabalar, aile dostları ve komşular farklı bir yaklaşım ve bakış açısı sağlarlar ve hayatta kalan ebeveynin yas süreciyle başa çıkmasında vazgeçilmez sosyal destek kaynaklarıdır. Özellikle büyük çocuklar ve gençler için akranlar da yardımcı bir kaynaktır. Bazen çocuklar duygularını ifade etmek için sözel olmayan yollar bulabilirler. Örneğin ağlayarak, sanatsal çalışmalarla uğraşarak (Özellikle küçük çocuklar karalamayla kendilerini rahatlatır.), yazarak ya da (paylaşmayı isteyebilecekleri ya da istemeyebilecekleri) günlük tutarak duygularını ifade edebilirler. Çocuklar ebeveynini kaybederek oldukça kontrol dışı bir deneyime katlandığı için çocuğun duygularını ifade edebilme tarzında kontrolünün sağlanması önemlidir. Çocukların yasla ilgili acı veren duygularını ifade etmede yapıcı yollar bulması önemlidir. Duyguları içselleştirmek, inkâr etmek, küçümsemek veya duygulardan kaçınmak, yas sürecine olumsuz etki eder. Ancak konuyu gündeme getirmek, çocuğun bunu konuşmasını istemek ve bu duyguları ifade etmesinde ona alternatif yollar önermek, çocuğun yaşamı değiştiren bu olaydan iyileşmesine yardımcı olur.

İçsel konuşma: Çocuklara zor duygularda ve durumlarda kendilerine rehberlik etmelerini öğretin. İçsel konuşma yetişkinlerde olduğu gibi çocuklarda da yararlı olacaktır. Çocuklarınıza, kötü hissettiklerinde kendilerine söyleyebilecekleri “Şu an çok üzgünüm fakat daha iyi hissetmek için annemle konuşabilirim ya da babamın ölümünden dolayı gerçekten kızgın hissediyorum. Belki duygularımın resmini yapmak bana yardımcı olur.” gibi ifadeler önerin.

Önemli zamanlar: Ölüme karşı duygusal tepkilerinin yoğunlaştığı özel günlerde ve yıl dönümlerinde, çocuklarınıza fazladan destek sağlayın. Tatiller, doğum günleri ve ebeveynin ölüm yıl dönümü gibi zamanlar özellikle zor dönemlerdir. İlk sene, özellikle çocukların ölen ebeveyninin yokluğunu deneyimlediği en zor zamanları olacaktır. Bu önemli tarihler öncesinde bu durumun zor olacağını kabullenin ve çocuğun duygularıyla ilgili konuşmasını ve ona aktif olarak bu duygularla başa çıkabilmesi için yöntemler sağlayın. Örneğin, çocuğunuzla “Birkaç hafta sonra bayram ve bu bizim annen olmadan ilk bayramımız olacak. O gün hepimiz için zor olacaktır. Haydi, annenle birlikte neler yaptığımızı hatırlayalım ve o günü ikimiz için de biraz kolaylaştırmaya çalışalım. Anneni mezarlıkta ziyaret edeceğiz ancak istersen şimdi ona bir mektup ya da bir şiir yazabiliriz. O gün belki komşularımızı bizimle birlikte bayram kahvaltısı yapmaları için çağırırız. Ne dersin? Başka bir fikrin var mı?” şeklinde konuşabilirsiniz.

Hatıralar: Aile hatıralarını canlı tutmanın çeşitli yolu vardır: Tüm ailenin beraber çekildiği ya da ebeveynlerin olduğu fotoğrafları gösterin. Fotoğraflarla birlikte paylaştığınız anıların da olduğu bir günlük ya da fotoğraf albümü yapın. Ebeveynin anısına bir ağaç dikin ya da bahçe hazırlayın. Ebeveyn hakkında şiir ya da hikâye yazın. Günlük konuşmalarınızda eşinizle yaptığınız sohbetlerinizden konuşun (ör. “Baban bu filmi çok severdi, değil mi?”). Ayrıca, çocuklar ölen ebeveyni ile ilgili olumlu şeyler duymaktan da hoşlanırlar (ör., “Annen gibi dost canlısısın.”, “Baban gibi çok iyi futbol oynuyorsun.”). Ölen ebeveynin hobilerini ve ilgi alanlarını korumak, ona olan bağlılık hissini de canlı tutmaya yardımcı olur. Bu durum özellikle, çocuğun ilgilendiği konuları hayatta kalan ebeveyni ya da diğer akraba veya aile dostuyla paylaştığında geçerlidir. Ölen ebeveyni anmak, çocuklara sadece duygularını ifade etmek için bir çıkış yolu sağlamakla kalmaz, aynı zamanda ebeveynlerini ve ebeveynleriyle yaşadıkları anılarını yanlarında taşımalarına da yardımcı olur. Çocuğun, “Artık annem benimle birlikte olmayacak ama o benim hep kalbimde, tüm anılarımda olacak. Hâlâ onun favori yemeklerini büyükannemle yapıyorum. Bu benim üzüntümü hafifletiyor.” sözlerinde olduğu gibi bu acılarının büyük ölçüde azalmasını sağlar. Aileler ölen ebeveynleri anmak için mum yakma veya mevlit okutma gibi dini ritüellere sahip olabilirler. Bu ailelerde dini inanç, hem çocuklar hem de ebeveynler için yaşanan kayıpla baş etmede rahatlatıcı bir yol olabilir.

Profesyonel Yardım

Ebeveynin ölümünden sonra, bu gibi önerilerle birçok çocuğa yardım edilebilir. Buna karşın, bir ebeveynin ölümü, çocukların bir ruh sağlığı uzmanının yardımına ihtiyaç duyabilecekleri büyüklükteki bir yaşam krizidir. Bir çocuğun yasının ya da akademik, sosyal ya da duygusal işlevsellikle ilgili sorunlarının, ailesinin ve arkadaşlarının desteğine ve müdahalelerine olumlu yanıt vermemesi durumunda bir ruh sağlığı uzmanına danışılmalıdır. Üç hafta geçmesine rağmen çocuğun psikolojik belirtilerinde azalma görülmüyorsa veya belirtiler daha da şiddetleniyorsa ya da çocuğun okula gitmesinde veya akranlarıyla aktivitelere katılımında zorluk yaşanıyorsa bir ruh sağlığı uzmanına danışması önerilir.

• Bu yazı, Nobel Çocuk Yayınevi tarafından yayımlanan Ayşegül Ece’nin Kayıp Gülümsemesi isimli çocuk kitabından derlenmiştir.