Çocuğa öfkesiyle baş edebilmesinin öğretilmesinde cezalandırıcı tutumlar ve didaktik söylemler çoğu zaman çocuk üzerinde daha olumsuz başka etkilere sebep olmaktadır. Bu nedenle, onun ilgisini çekecek ve hem sizinle hem de arkadaşlarıyla olan ilişkisini pekiştirecek oyun ve aktiviteler tercih edilmelidir.

Sakinleşme Zamanı

Günün belirli saatlerinde ya da haftanın belirli günlerinde, “Sakinleşme Stratejileri” kartlarını kullanarak “Sakinleşme Zamanı” planlayın. Hangi aktiviteyi yapacağınızı belirlemek için, daha önceden yaptığınız kartların bulunduğu torbanın içinden çocuğunuzun bir kart çekmesine izin verin.

Sakinleşme Kolajları

Malzemeler: Renkli el işi kâğıtları ya da karton kâğıtlar; keçeli kalemler, pastel boyalar, boyama kalemleri; dergiler; makaslar; yapıştırıcılar.

Talimatlar: Çocuklarla birlikte Sakinleşme Stratejileri’ni gözden geçirin. Ardından çizerek ya da renkli kâğıtları kesip yapıştırarak bu stratejileri anlatan resimler yapmalarını isteyin. Sakinleştirici kelimeler ya da sloganlar da kullanılabilir. Çocukların yaptıkları kolaj resimleri sergileyin. Bir çocuğun duygularla baş etmeyle ilgili bir ihtiyacı olduğunda, yapmış olduğu kolaj resmi hatırlatarak çocuğa “Sakinleşmek için ne yapabilirsin?” sorusunu yöneltin.

Öfke Günlüğü

Öfkesiyle başa çıkabilmesi için çocuğunuzu bir günlük tutma ya da resim çizme konusunda cesaretlendirin. Bu yönlendirici cümleler şunlar olabilir: “Son zamanlarda seni öfkelendiren bir şeyi yazabilir ya da çizebilirsin.”, “Bu problemi çözmek için başka neler yapabileceğini yazabilir ya da çizebilirsin.”, “Öfkelendiğin zaman aklından neler geçtiğini yazabilir ya da çizebilirsin. Daha sonra problemi farklı bir bakış açısıyla görebileceğin daha faydalı bir yol bulup yazabilir ya da çizebilirsin.”

Dur, Yavaşla, Devam Et

Malzemeler: Küçük kartlar ve keçeli kalem; kartları koymak için bir torba; birer tane kırmızı, yeşil ve sarı renkte karton kâğıt; beyaz yazı tahtası; 22 cm x 28 cm ölçüsüne yakın boyutlarda ikiye katlanmış karton (her bir çocuk için bir tane), ağzı 7 cm ölçüsüne yakın olan plastik bardaklar, pastel boyalar, tahta çubuklar ya da pipetler, bant.

Hazırlık: Kelimeler ya da resimler kullanarak vurmak, bağırmak, ısırmak, yumruk atmak, kendini yere atmak ve çığlık atmak, kaba yüz ifadeleri yapmak, “Senden nefret ediyorum.” demek gibi acı veren ve bize yardımcı olmayan eylemleri içeren 6-8 adet Uygun Olmayan Eylemler kartı hazırlayın. Kartları bir torbaya koyun ve Sakinleşme Stratejileri ile Öfkeyle Başa Çıkma Stratejileri kartlarıyla karıştırın. Her bir renkli karton kâğıttan 15-18 cm ölçüsüne yakın boyutlarda daireler kesin. Trafik lambası görüntüsü oluşturmak için kırmızı, sarı ve yeşil daireleri, dikey ve alt alta olacak şekilde, bir bant yardımıyla beyaz yazı tahtasına yerleştirin.

Talimatlar

1. Trafik ışıkları hakkında konuşun ve öfkeli bir durumda nasıl hareket edebileceğimizle ilişkilendirin. Her bir renkteki daireyi işaret ederek “Birine bedenimizle ya da sözlerimizle zarar vermeden önce DURABİLİRİZ (kırmızı). Ne yapacağımıza karar verirken YAVAŞLAYABİLİRİZ (sarı) ve sakin olabiliriz. Konuşmak ve dinlemek, birini affetmek ve saygı göstermek gibi yapıcı şeyler yaparak DEVAM EDEBİLİRİZ (yeşil).”
2. Çocuklardan, daha önce ikiye katlamış olduğunuz kartonların dış kısmına, plastik bardakların ağzını kullanarak üç daire çizmelerini ve bunları boyayarak trafik ışıkları yapmalarını isteyin. Çocukların, tahta çubukları kartonun iç alt kısmına yapıştırmalarına ve diğer üç kenarı bantlayarak kapatmalarına yardım edin.
3. Sırayla, daha önceden hazırladığınız kartların bulunduğu torbadan bir kart çekmelerini ve çektikleri kartı beyaz yazı tahtasındaki “trafik ışıkların”dan hangisine uygunsa onun yanına bir bant kullanarak asmalarını söyleyin: Uygun Olmayan Eylemler kartları kırmızı, Sakinleşme Stratejileri kartları sarı, Öfkeyle Başa Çıkma Stratejileri kartları ise yeşil dairenin yanına asılacaktır. Diğer çocuklar da kendi ışıklarında uygun rengi gösterebilirler. “Kırmızı ışık” kartı çekildiğinde, ışık sarı veya yeşil olduğunda çocukların kullanabilecekleri stratejileri önermelerini isteyin. Çocuklar, kartondan yaptıkları trafik lambalarını saklayabilirler; durmak, sakinleşmek ve öfkeyle başa çıkmakla ilgili yararlı yolları seçmek konusunda bu trafik lambaları hatırlatıcı olabilir.

“Sakin Ol” Kart Oyunu

Malzemeler: Küçük kartlar ve keçeli kalem.

Hazırlık: Dans etmek, şarkı söylemek, resim çizmek, yürüyüşe çıkmak, nefes alıp vermek, 10’a kadar saymak, baloncuklar üflemek, kitap okumak, bir yetişkinle konuşmak, oyun oynamak gibi farklı fikirleri küçük kartlara yazarak ya da resimleyerek bir dizi “Sakin Ol” kartı yapın. 10 aktivitenin her biri için 4 kart ve öfkenin uygunsuz ifadesini temsil eden “Kızgın Yüz” kartı olmak üzere toplam 41 kart hazırlayın.

Talimatlar: Oyun oynarken “Kızgın Yüz” olmaktan kaçınmak ve “sakin” olmak için kartlardaki stratejilerden hangilerinin çocuklara yardımcı olabileceğini konuşun. Daha sonra, Papaz Kaçtı oyununa benzeyen şu kart oyununu oynayın:

Bütün kartlar eşit olarak dağıtıldıktan sonra çocuklar eşleşen kartları yere koyar. Bütün kartlar eşleşinceye ve çocuklardan birinin elinde “Kızgın Yüz” kartı kalıncaya kadar her bir çocuk sırayla solundaki kişinin elindeki kartlardan bir tanesini, kartı görmeden seçer. Oyunun ardından çocuklar eşleşen kartlardaki stratejilerin neden etkili ve faydalı olduğunu konuşurlar.

“Öfkeyi Çözümleme” Karikatürleri

Malzemeler: (22 cm x 28 cm) Beyaz resim kâğıdı ya da A4 kâğıdı, pastel boya ya da renkli kalemler, tahta kalemi ve beyaz yazı tahtası.

Hazırlık: Daha önceden veya çocuklarla birlikteyken beyaz kâğıdı önce ikiye, ardından tekrar ikiye katlayın ve açıldığında kâğıdın üzerinde dört adet çerçeve şekli oluşturmasını sağlayın. Her bir çerçevenin içine iki tane çöpten adam çizin ve konuşma baloncukları yapın.

Talimatlar: Örnek Senaryolar kartlarından birisi ile Sakinleşme Stratejileri veya Öfkeyle Başa Çıkma Stratejileri kartlarından birisini seçin. Beyaz yazı tahtasında, kartların üzerinde yer alan problem ve çözümlerini ifade eden dört çerçeveli bir karikatürün, çöp adamlar kullanılarak nasıl çizildiğini gösterin. Sonrasında, aşağıda yer alan 1, 2 ve 3. seviyelerdeki uygulamalarla devam edin.

(Not: Bu faaliyetin içinde yer alacak söz ve çizimlerin, esprili karikatürlerden ziyade davranışsal yazılar olması amaçlanmaktadır.)

1. Seviye: Çocukların birinden, yukarıdaki talimatları takip ederek iki kart çizmesini isteyin. İki çocuğun kartlardaki şekle uygun bir sahne canlandırmalarına yardımcı olun. Sonrasında siz beyaz tahtada karikatürleri tamamlarken bir yandan da çocuklara her bir çerçeveye ne yazabileceğinizi sorun.

2. Seviye: Çocukları 3-6 kişilik gruplara ayırın. Her bir gruba Sakinleşme Stratejileri veya Öfkeyle Başa Çıkma Stratejileri kartlarından biriyle birlikte bir Örnek Senaryolar kartı verin. Çocuklarla, konuşma balonlarına ne yazabileceklerini konuşun. Kendi senaryolarını yazarken gerekirse onlara yardımcı olun.

3. Seviye: Çocukların kartlar seçerek kendi karikatürlerini yaratmalarını ve kendi karikatürlerininin yıldızı olmalarını isteyin. Gerekirse çocuklar, yazmanız için kendi senaryolarını size söyleyebilir. Sonrasında çocukların karikatürlerini paylaşıp grupla stratejilerini konuşmalarını sağlayın. Daha sonra karikatürler boyanabilir. Bu karikatürleri, ilerideki tartışmalar veya canlandırmalar için kullanmak üzere “Eğer Öfkelenirsem” isimli bir defter oluşturarak burada toplayabilirsiniz.

“Öfkeyle Başa Çıkma” ile İlgili Rol Canlandırmalar

Birinci Aşama: Çocuğunuzdan, Örnek Senaryolar grubundaki kartlardan birini çekmesini ve okumasını isteyin. Ardından, “Bu insan sakinleşmek için ne yapabilir?” diye sorun. Daha sonra Sakinleşme Stratejileri grubundan örnek üç dört tane sakinleşme kartı gösterin ve bu stratejilere uygun cevaplar vermesini isteyin. Ardından “Bu kişi problemi çözmek için ne yapabilir?” diye sorun. Gerektiğinde Öfkeyle Başa Çıkma Stratejileri grubundaki kartlardan birkaçını gösterin. Uygun olduğunda hatırlatıcı kartları yavaş yavaş göz önünden kaldırın.

İkinci Aşama: Aile arasında veya birden fazla çocuk ile birlikte yapabileceğiniz ikinci aşamada, birisi senaryo kartlarından birini çeker ve okur. Başka bir kişi, Sakinleşme Stratejileri ve/veya Öfkeyle Başa Çıkma Stratejileri grubu kartlarından birini çeker. “Bu kişi sakinleşmek için ya da öfkeyle başa çıkmak için ne yapabilir?” diye sorulur. Çocuk/çocuklar soruya cevap verir ve kukla/figür kullanarak senaryoyu canlandırır.

Üçüncü Aşama: Burada, ikinci aşamanın basamaklarını uygulayın ancak çocuğun senaryoyu kukla/figür kullanmadan kendi başına canlandırmasını isteyin. Artık hatırlatıcı stratejilere gerek kalmadığında, çocuktan sadece bir Örnek Senaryolar kartı çekmesini isteyin. Herhangi bir çocuk rol canlandırması yapmak üzere bir strateji söyleyebilir. Daha sonra çocukların yer değiştirerek bu ya da seçecekleri başka senaryoyu canlandırmalarına izin verin.

---

• Bu yazı, Nobel Çocuk Yayınevi tarafından yayımlanan Sakinleş ve Öfkenle Başa Çık isimli çocuk kitabından derlenmiştir.