David Wechsler, 1009 39 yılında psikolog olarak çalıştığı New York’ta Bellevue Hastanesinde yetişkinler için ilk zeka ölçeği geliştirmiştir. Wechsler, ölçeğini geliştirirken, şizofren hastaların sözel testlerde iyi olduğu, ancak resim tamamlama gibi performansa dayalı ve ayrıntılı dikkat isteyen görevlerde düşük performans gösterdikleri inancından yola çıkmıştır. Zaman içinde değişik yaş grupları için güncellenen bu testler, bir çok ülkede kullanılmak için farklı dillere çevrilmiş, adaptasyon çalışmaları yapılarak standardize edilmişlerdir.

Zaman içinde geliştirilen ve güncellenen diğer testlerin ilk formata sadık kalması ve içeriğin benzer olması, alanda Wechsler grubu testlere olan güvenin artmasına yol açmıştır. Bu başlık altında; Wechsler Okul Öncesi ve Birinci Sınıf Zeka Ölçeği ve Wechsler Çocuklar İçin Zeka Ölçeği incelenecektir.

• Wechsler Okul Öncesi ve Birinci Sınıf Zeka Ölçeği:

Okul öncesi çocuklardaki bilişsel gelişimi inceler. 2 yaş 6 ay ve 7 yaş 7 ay arasındaki çocuklara uygulanır. 2012 yılında Amerika’da geliştirilen son versiyon, araştırma sonuçlarını ve klinikten gelen geri bildirimlere göre güncellenmiştir. Özel eğitime yönlendirilmesi gereken bilişsel gecikme, zihinsel yetersizlik, otizm ve üstün yetenek özellikleri gösteren çocuklarda, ayrıca travmatik beyin zedelenmesinin bilişsel işlevler üzerindeki etkisini incelemek için kullanılır. Testin uygulanması 2 yaş 6 ay ve 3 yaş 11 ay arası çocuklar için 30-45 dakika; 4 yaş ve 7 yaş 7 ay arasındaki çocuklar için 45-60 dakika sürmektedir. Ölçeğin yorumlanmasında; tüm ölçek puanı, birinci ölçek puanı ve yardımcı olacak puanı kullanılır. Tüm ölçek puanı çocuğun genel zihinsel yeteneğini işaret ederken, birinci ölçek puanı daha dar kapsamda ki yeteneklere dayalı bilişsel işleyişi ölçer. Yardımcı ölçek puanıysa, klinik kullanıma daha uygun olan özel bir alana ya da sürece yönelik değerlendirmeleri için kullanılır (örneğin dil gelişiminde gecikme yaşayan çocuklarda).

2 yaş 6 ay ve 3 yaş 11 ay aralığında tüm ölçek puanı ve birinci ölçek puanı hesaplanırken, sözel anlama, görsel olmayan yetenek, çalışma belleği puanları; yardımcı ölçek puanları hesaplanırken, sözcük kazanımı, sözel olmayan yetenek ve genel yetenek performansları değerlendirilir. 4 yaş ve 7 yaş 7 ay aralığındaki çocuklar için, tüm ölçek puanında akıcı akıl yürütme ve işlemleme hızı puanları da hesaplanır; yardımcı ölçek puanlarında da ayrıca bilişsel yeterlik puanı hesaplanır. Alt ölçeklerden birkaç örnek vermek gerekirse; tüm ölçek hesaplamasında 2 yaş 6 ay ve 3 yaş 11 ay aralığındaki çocuklar için alıcı dil, genel bilgi, bloklarla desen, nesne tamamlama, resim belleği alt testleri uygulanırken, 4 yaş ve 7 yaş aralığındaki çocuklar için genel bilgi, benzerlikler, blok desenleri, mantık yürütme kareleri, resim belleği, hedef imge arama gibi alt test puanları kullanılır.

Ölçek bataryası içinde, uygulama ve puanlama rehberi (uygulayıcılar için genel kurallar, yaş grubuna özel alt test puanlama yönergeleri, norm ve puan dönüşüm tabloları), puanlamada yardımcı olabilecek cevap ve puanlama örnekleri, değişik yaş grupları için başlangıç noktalarını gösteren kayıt formları, hedef imge arama ve çiz çıkar testleri için yaşa uygun olarak kurşun kalem yerine, çocuğun gereken işaretlemeleri daha kolay yapabileceği mürekkepli kalem, üç yanıt kitapçı, teknik ve yorumlayıcı el kitapçığı, bloklarla desen oluşturmak için 14 blok, nesne tamamlama puzzle setleri, hayvanlar ve yaşam alanlarını yansıtan kartlar, değerlendirme şablonları bulunmaktadır.

• Wechsler Çocuklar İçin Zeka Ölçeği

Ölçeğin son versiyonu olan beşinci versiyonu Amerika’da 2014 yılında geliştirilmiştir. Dördüncü versiyonu ise Amerika’da 2003 yılında geliştirmiş ve 2007-2012 yılları arasında Türk örneklem için standardizasyon ve norm çalışmaları tamamlanmış olup (Öktem, Gençöz, Erden ve Sezgin, 2012) testin eğitimleri psikologlara yönelik olarak Türk Psikologlar Derneği tarafından verilmektedir. Ölçeğin Türk örneklem için standardizasyon çalışması bölgeler ve sosyoekonomik düzeyi dikkate alınarak 2400 katılımcı üzerinden gerçekleştirmiştir. Bu yüzden bu başlık altında WÇZÖ-4 değerlendirilecektir. WÇZÖ-4 üstün zihinsel yetenek, zihinsel yetersizlik, bilişsel açıdan güçlü ve zayıf yönlerin saptanması amacıyla klinik kullanımında ve gerekli eğitimsel yönlendirmelerde yol göstericidir. WÇZÖ-4 özel gereksinimi olan çocukların değerlendirilmesinde de kullanılmakta, bu çocuklar için uygun alt testler uygulanmaktadır.

Ölçek, 6 yaş ve 16 yaş 11 ay aralığındaki çocukların bilişsel yeteneklerini ölçer. WÇZÖ-4, tüm ölçek zeka puanının yanında; sözel kavrama, algısal akıl yürütme, çalışma belleği, işlemleme hızı dönüştürülmüş puanlarını da hesaplama şansı verir. Sözel kavrama puanının hesaplanmasında; benzerlikler, sözcük dağarcığı ve kavrama alt testleri; algısal akıl yürütme puanın hesaplanmasında, küplerle desen, resim kavramları ve mantık yürütme kareleri alt testleri; çalışma belleği puanın hesaplanmasında sayı dizisi ve harf-rakam dizisi, işlemleme hızı puanının hesaplanmasında şifre ve simge arama alt test puanları kullanılmaktadır (Öktem, Gençöz, Erden ve Sezgin, 2012).

Standardize edilmiş her testte olduğu gibi WÇZÖ-4 uygulamasında da, uygulayıcı, testi olan her çocuk için standart bir uygulama süreç yürütmeye dikkat etmelidir. Ölçek bataryasında, uygulama ve puanlama el kitabı, kayıt formu, resim-desen kitabı, yanıt kitapçıkları, küpler ve puanlama anahtarları yer olur. Uygulama süresi ortalama 65-80 dakika sürmektedir (Öktem ve ark., 2013).

Çocuk Ruh Sağlığı (1. Basım / Mart, 2020) - Nobel Akademik Yayıncılık

Ed: Doç. Dr. Gökçe Kurt

ISBN: 978-625-402-004-9